‘Het Rotterdam Arab Film Festival werd geboren in een opmerkelijk jaar. Een jaar waarin de relaties tussen oost en west veranderden door de aanslagen op 11 september. Deze tragische en onomkeerbare gebeurtenis gaf het nog prille culturele festival een extra lading. Er ontstond een dominant politiek frame van voor- en tegenstanders. Dit had enorme gevolgen voor de rol en de verwachtingen over het festival.’

‘Toen we bijvoorbeeld als openingsfilm enkele jaren laten een Egyptische komedie vertoonden, vroeg het publiek zich af waarom er niet meer politieke films waren. Alsof de wereld eendimensionaal is. Het festival is een artistiek platform dat ruimte biedt voor open gesprekken over kunst, mensenrechten, emancipatie, politieke vrijheid, humor, verhalen over vriendschap, liefde en ontmoeting.’

‘Het festival is tweeëntwintig jaar geleden opgericht door de Tunesische journalist, politicus Khaled Chouket, de Iraakse fotograaf Intishat Tamimi en de Palestijnse dichter Mohammed Abu Leil. Vanaf de start ben ik bij het festival betrokken geweest. Eerst als technicus, later als programmamaker en sinds 2011 ben ik de artistieke leider.’

HOOGTEPUNTEN ARAB FILM FESTIVAL 2022

‘Dit jaar reflecteren we tijdens ons festival op de actualiteit en we lopen niet weg van de huidige problematiek in de Arabisch wereld. We brengen deze onder de aandacht en willen achtergronden verdiepen. We selecteren inhoudelijk relevante films, in nauwe samenwerking met makers en partners in de MENA-regio. Ons filmaanbod is breed en specifiek, doorbreekt stereotypen en geeft een overzicht van de belangrijkste films die afgelopen jaar zijn verschenen.’

DE VREEMDELING EN KOMEDIE

‘Onze vijf hoofdthema’s dit jaar zijn: De vreemdeling, water- en voedselveiligheid, jongeren, ‘ladiesnight’ en komedie. De openingsfilm ‘The Stranger’ is de debuutfilm van de Syrische Ameer Fakher Eldin die zelf op de Golanhoogte woont. De beeldtaal van Eldin is universeel, maakt dat je een andere tijd beleeft en kan zich overal afspelen. De manier van filmen, het tempo, de stiltes en de reflectie zetten je als kijker aan het denken over wat het betekent om ergens ‘vreemd’ te zijn. Tegelijk wordt voelbaar dat juist door de ontmoeting het ‘andere’ onderdeel wordt van je eigen verhaal.’

‘Opvallend is daarnaast de komedie Ashman uit Koeweit, een land waar de filmindustrie nog in de kinderschoenen staat met deze kaskraker over de Arabische Superman. Daaruit spreekt voor mij veerkracht: dat ondanks alle ontwikkelingen zoals klimaatverandering, politieke onderdrukking nieuwe films worden gemaakt die een groot publiek bereiken. Films met een hoge artistieke kwaliteit, waarbij elk shot een schilderij is dat met veel zorg en aandacht is gemaakt. De Marokkaanse film ‘Collapsed Walls’ is hier ook een goed voorbeeld van.

VOOROORDELEN

‘Het gespannen klimaat dat de geboorte van het festival kenmerkte zette zich het afgelopen decennium voort met de komst van de Arabische lente en met de gebeurtenissen die erop volgden. Tijdens het festival werden steden in Syrië gebombardeerd maar ook tijdens de aanslag in Parijs in 2015 moesten onze gasten en filmers overhaast terug naar hun families in Parijs. De gevolgen van deze politieke dynamiek vertaalden zich niet alleen in de verwachtingen over de programmering maar ook op persoonlijk vlak, wat de ander van je denkt en vindt. Ik moest altijd dezelfde vragen beantwoorden: Hoe ben je hier gekomen als vluchteling? Vragen waarop niemand zin heeft antwoord te geven. De ruimte is al ingevuld door vooroordelen die een oprecht gesprek soms in de weg staan. De politieke ontwikkelingen hadden grote gevolgen op internationaal vlak maar ook nationaal en lokaal. Het eerder zo betrokken Ministerie van Buitenlandse Zaken raakte op afstand en het festival werd uit het Rotterdamse cultuurplan gehaald. Dit leidde bij mij tot momenten van twijfel of het festival onder deze omstandigheden wel kon overleven.’

ONVERWACHTE ONTMOETING

‘We zijn de afgelopen jaren kleinschalig doorgegaan en ik ben persoonlijk veel in het festival blijven investeren. Ik geloof enorm in de rol en de invloed die het festival heeft. Er zijn gedurende het jaar weinig momenten waarop de cultuur uit het Midden-Oosten onder de aandacht komt. Ook zijn er bijna geen Arabische films te vinden in de Nederlandse bioscopen. Er is geen plek waar jonge filmmakers in een sfeer van vrije uitwisseling en discussie kunnen samenkomen om elkaar te onverwacht te ontmoeten. Dat gebeurt nu juist wel tijdens onze festivals, zo ontstaan vaak nieuwe ideeën voor urgente films en samenwerkingen.’

ARABISCHE NETFLIX EN OSCAR NOMINATIE

‘Het Rotterdam Arab Film Festival heeft de afgelopen tweeëntwintig jaar de nodige bijdragen geleverd aan thema’s die dankzij onze filmprogrammering op de agenda kwamen. Een voorbeeld uit 2012 is een film over de Egyptische Joden ‘Jews in Egypt’. Maar ook recenter, tijdens de Coronapandemie, moesten we creatief zijn. Mijn inzicht was: mensen lezen kranten en willen als ze geraakt worden verdiepende films kijken. Dit leidde tot het opzetten van ons online filmplatform CMENA.nl Hier komen literatuur, journalistiek en de Arabische cinema samen. In 2020 maakten we ook een terugblikprogramma na tien jaar Arabische lente met filosofische thema’s over de zwarte kant van de sociale media, over hoe films bewust worden gebruikt om het publiek te manipuleren. Maar ook over de rol die de filmmakers tijdens de Arabische revolutie speelden.’

KWEEKVIJVER VAN TALENT

‘Sommige filmmakers begonnen hun carrière bij het Rotterdam Arab Film Festival en kregen zelfs een Oscar-nominatie. Zo smokkelde de Syrische filmmaker Talal Dirki via een chip zijn film het land uit om deze tijdens ons festival voor het eerst te vertonen. Zijn film ‘Return to Homs’ was een paar jaar later de openingsfilm van het IDFA. Zijn tweede film ‘Fathers & Sons’ werd genomineerd voor een Oscar. Talal liep over de rode loper en zijn film was in 2019 de enige niet Amerikaanse film die was genomineerd voor de beste documentaire van deze 91^e editie van de Oscar-uitreiking.

In de wereldwijde beeldenstrijd hebben meerdere makers hun korte film tijdens ons festival vertoond en zijn nu toonaangevende makers van films die wereldwijd een groot publiek bereiken. Ik geloof erin dat we een kweekvijver zijn van talentvolle jonge makers die we een podium bieden en dat werkt. Dit maakt me blij en hoopvol.’

CULTURELE WORTELS

‘Mijn hoop voor de toekomst is dat het draagvlak voor ons unieke festival groter wordt, voor het publiek en de jonge filmmakers en voor ons achter de schermen. Ik zie dat ook voor de jonge generatie die haar wortels heeft in de Arabische wereld, het festival iets kan betekenen. Een plek waar zij op hun eigen manier vorm aan kunnen geven. Tijdens screenings ervaar ik dat tweede en derde generaties Nederlanders met een Arabische achtergrond vaak nauwelijks iets weten van hun achtergrond of eigen cultuur. Hierin kan het festival iets betekenen, duiding geven en inzichten opleveren. Oftewel zoals podcastmaker Peggy Bouva het treffend formuleert: ‘Als je je wortels niet kent, kun je niet tot bloei komen.’

Reis door Rotterdam Arab Film Festival 22^e editie 2022. De geselecteerde vijf hoogtepunten resulteren in een festivalprogramma met kaskrakers, artistieke, politieke, urgente sociale en culturele films. Het festival start woensdagavond 15 juni en duurt tot en met zondag 19 juni:

 

1. DE VREEMDELING
   
   Vluchten, oorlog en leven onder bezetting zijn pijnlijk actueel.
   THE STRANGER – openingsfilm en debuut van de Syrische Ameer Fakher Eldin
   EUROPA –  een Italiaanse film van Haider Rashid
   THE CAPTAINS OF ZAATARI – een Egyptische film van Ali El Arabi
2. 
   WATER- & VOEDSELVEILIGHEID

Water is de bron van alle leven. De directe samenhang met voedselveiligheid wordt opnieuw door de oorlog in Oekraïne in het Midden-Oosten urgent voelbaar.
Kenners gaan in gesprek over actuele films van Al Jazeera Documentary.
WIDOWS OF THE SEA – film van regisseur Mostafa Bouazzaoui uit Qatar, Senegal
BREAD AND BUTTER –  film van regisseur Marwah Jbara-Tibi uit Palestina, Qatar

JONGEREN

De afgelopen jaren zaten jongeren klem tijdens de pandemie. We zien een explosie van creativiteit als het gaat om films waarin jongeren centraal staan:
HARD SHELL, SOFT SHELL – Een Franse film van Emma Benestan
CASABLANCA BEATS – Een Marokkaanse film van Nabil Ayoush
A TALE OF LOVE AND DESIRE – Een Franse film van Leyla Bouzid
GHODWA –  Een Tunesische film van Dhafer L’Abidine

 

4. LADIESNIGHT (18 juni)

Tijdens het Arab Film Festival is ladiesnight een terugkerend fenomeen. Dit jaar met DAUGHTERS OF ABDULRAHMAN–  van de Jordaanse filmmaker Zaid Abu Hamdan. Een feestelijke avond met livemuziek, handgemaakte parfum, henna en Arabische delicatessen.

 

1. KOMEDIE Met het hele gezin naar de nieuwste Arabische supermanfilm:

ASHMAN – de humoristische film van Abbas Al-Yousefi uit Koeweit
DE ANDERE (Wahed Tany) van komedie-star Ahmed Helmy, kaskraker van dit jaar.
HAMEL EL-LAQAB – een film van Hisham Fathy uit Egypte
BARA AL MANHAJ – Een film van Amr Salama uit Egypte

Kijk voor de precieze data, trailers, films en het programma op:  www.arabfilmfestival.nl

Vorig jaar verscheen een lijvig rapport van Human Rights Watch (HRW), waarin wordt gesteld dat Israël een apartheidsstaat is en ook zo genoemd moet worden. Daarvoor kwam B’tselem al met een publicatie van dezelfde strekking. Opvallend is de minimale aandacht voor deze twee onderzoeken, gedaan door internationale mensenrechtenorganisaties, in de Nederlandse media. Ook het onlangs verschenen verslag van Amnesty International kon niet rekenen op veel belangstelling van serieuze journalisten. Het werd vooral een online speelbal op sociale media van internettrollen, die alle kritiek op de staat Israël afdoen als antisemitisme.

Deze drie rapporten, elk binnen een jaar van elkaar gepubliceerd en zeer kritisch als het gaat om de behandeling van de Palestijnse bevolking en mensenrechtenschendingen, roepen veel vragen op. Het valt op dat de opvattingen over de relatie tussen apartheid en Israël aan verandering onderhevig zijn, vooral de laatste paar jaar.  Dat geldt niet alleen voor de wetenschap, maar ook voor NGO’s, kranten en blogs. Alleen de Noordwest-Europese media lijken achter te blijven met publicaties of hoofdredactionele opiniestukken.

HA’ARTEZ EN APARTHEID
Voor dit artikel heb ik onderzocht hoe er in de Israëlische media over apartheid wordt geschreven. Ik deed het eerder voor een research paper. De focus heb ik gelegd op het Israëlische dagblad Ha’aretz. Ha’aretz staat bekend als een onafhankelijke kwaliteitskrant, liberaal maar niet radicaal links of rechts georiënteerd. De krant schrijft over internationale en binnenlandse gebeurtenissen en is zich ervan bewust een rol te spelen in de vorming van de publieke opinie. De zoekterm ‘apartheid’ in Ha’aretz van januari 2017 tot januari 2022 in Factiva, levert 915 gepubliceerde artikelen op. De manier waarop de term ‘apartheid’ wordt gebruikt, kan veel zeggen over het ingenomen standpunt.

Frequentie is het gemakkelijkste deel om inzicht in te krijgen. Hierbij wordt gekeken naar hoeveel artikelen in de loop der jaren zijn verschenen en hoe vaak het woord apartheid in elk artikel voorkomt. Prominentie heeft te maken met waar in de tekst het woord voorkomt: wordt het alleen in de koppen gebruikt, is het hele artikel gewijd aan het onderwerp of slechts een citaat? De toon van het artikel is het best te omschrijven als van een afstand of dichtbij. Neemt de journalist afstand, dan worden er vaak aanhalingstekens gebruikt. Dit kan ook een indicatie zijn dat het niet serieus wordt genomen.

Wat opvalt, is dat huidige toon in de artikelen van Ha’aretz een breuk lijkt te vormen met de afgelopen jaren. Waar voorheen de steun aan de staat Israël onvoorwaardelijk was, lijkt de krant zich nu meer aan te passen aan de langzaam verschuivende publieke opinie. Het zal overigens nog wel even duren voordat de term apartheid werkelijk wordt geaccepteerd.

GELOOFWAARDIGHEID ARTIKELEN HA’ARETZ
De kwestie rondom apartheid is nog steeds gepolitiseerd. Er wordt liever gesproken over “tijdelijke bezetting”, alhoewel het na ruim vijftig  jaar onduidelijk is wat er precies wordt bedoeld met “tijdelijk”.  Oren Yiftachel stelde in mei 2021 dat apartheid vele vormen kent en niet per se een kopie hoeft te zijn van Zuid-Afrika. De belangrijkste vraag lijkt te zijn hoe nu verder in een conflict dat muurvast zit.

In een tweestatenoplossing gelooft zelfs de grootste positivo niet meer. Wie echter wel langzaam maar zeker terrein en aanhang lijkt te winnen is A Land for All, een gezamenlijke Israëlisch-Palestijnse organisatie die onder meer streeft naar democratie, vrijheid van beweging voor alle mensen en een gedeeld Jerusalem. Een van de initiatiefnemers voor dit project is journalist Meron Rapoport.

Al in 2007 werd in het wetenschappelijke tijdschrift International Security een artikel gepubliceerd over de betrouwbaarheid van de opiniestukken en analyses die verschijnen in onder andere Ha’aretz over apartheid, mensenrechten en het Arabisch-Israëlische conflict. De conclusie is dat er zelden tot nooit getwijfeld wordt aan de inhoud van de artikelen omdat ze feitelijk accuraat zijn. Het is een van de redenen dat Human Rights Watch gebruik heeft kunnen maken van deze publicaties om hun claim dat Israël een apartheidsstaat is kracht bij te zetten zonder aan geloofwaardigheid in te boeten.

 AFWIJZING DOOR IDENTIFICATIE
De afwijzing van de term ‘apartheid’ door Israëli’s heeft te maken met de claim dat de staat Israël niets anders doet dan zich verdedigen tegen terroristen. De meerderheid van de bevolking heeft geen moeite met illegale nederzettingen en is bereid om met miljoenen tweederangsburgers samen te leven. Ze staan als natie voor een keuze die de Zuid-Afrikanen eerder maakten: vóór democratie en afstand nemen van apartheid en alles wat daarbij hoort, of doorgaan zonder verandering op de ingeslagen weg, zonder dat dit veranderingen teweegbrengt.

Dat het gebruik van het woord ‘apartheid’ problematisch is voor Israëli’s en het publieke debat moge duidelijk zijn. Aan de ene kant zijn er veel wetenschappers en journalisten in Israël die direct gebruik van de term vermijden. Het zou bijdragen aan het creëren van een negatief imago – niet alleen van de staat Israël, maar ook van de Joodse identiteit. De andere kant is hoe Ha’aretz ermee omgaat. Veel recent verschenen artikelen gebruiken de term  in de kopregels en in de stukken zelf zonder aanhalingstekens. Dit is een indicatie dat er sprake is van een langzame verandering.

OPINIE EN TERMINOLOGIE
Yehudit Karp schreef in oktober 2021 een opiniestuk over de vraag waarom het woord ‘apartheid’ wordt gemeden. Ze stelt dat de gemiddelde lezer met afschuw vervuld raakt en stopt met lezen als hij het idee krijgt dat het woord verwijst naar Israël. Apartheid, dat is iets wat gebeurde tussen 1948 en 1990 in Zuid-Afrika en waar je tegen ging demonstreren. Apartheid gekoppeld aan Israël, dat is een leugen die antisemitisme uitdrukt en die alleen wordt gebruikt door radicaallinkse Israël-bashers met een diepgewortelde haat voor  eigen land en volk.

Wat blijkt uit onderzoek en het gebruik van het woord ‘apartheid’, is dat lang voordat de Europese en Amerikaanse media schreven over de problemen die worden veroorzaakt door bezetting en illegale nederzettingen, Ha’aretz al aandacht besteedde aan de humanitaire crisis die er gaande is. Nu, anno 2022, zijn er meer en meer joodse en Israëlische critici die de term recentelijk in hun publicaties gebruiken, zowel journalisten als wetenschappers als bloggers.

EEN NIEUWE TOON
De laatste paar weken verschijnen er steeds kritischere stukken in Ha’aretz – niet alleen over apartheid, ook over corruptie binnen de Israëlischeregering. Over schaamte na 32 jaar deel te hebben uitgemaakt van de Israeli Defence Forces en de zinloosheid van het doden van 65 kinderen bij de meest recente vergeldingsaanval op Gaza, een gebeurtenis die het nieuws niet eens meer haalde. Over hoe Israël de radicale islam gebruikt als rechtvaardiging voor bezetting. Over de immorele quasi-neutraliteit van Israël die de regering ervan weerhoudt om Rusland te veroordelen op hetzelfde moment dat de Holocaust wordt herdacht, terwijl er volgens Haaretz een nieuwe genocide gaande is op Europees grondgebied. Over de invloed van het geld van Russische oligarchen op de Joodse samenleving en de veilige haven die ze vinden in Israël.

Over hoe de basisrechten van Palestijnen worden geschonden, hun huizen worden vernietigd en hun bewegingsvrijheid wordt ingeperkt. Het woord ‘apartheid’ mag dan wel niet worden gebruikt, de gevolgen zijn hetzelfde. Maar ook, hoe roddel en achterklap kunnen leiden tot verspreiding van nepnieuws met uitbarstingen van geweld tot gevolg. De Tempelberg ligt al gevoelig genoeg zonder dat verhalen de ronde doen dat de Israëlische regering er een plaats voor alleen joden van wil maken.

En over hoe Israël een apartheidsstaat is en zo genoemd zou moeten worden, na lezing van het HRW-rapport en de inspanningen van mensenrechtenorganisatie B’Tselem die als eerste het “A-woord” gebruikte om de levensomstandigheden van de Palestijnen te omschrijven. Over hoe meer en meer het besef komt, ook in Tel Aviv, dat het een kwestie van tijd is voor de wereld het ook zo gaat zien met alle gevolgen van dien.

WOORDEN DOEN ERTOE
Woorden hebben een grote impact en kranten wegen ze zorgvuldig af voordat ze een artikel publiceren. Het heeft niet eens altijd met de informatievoorziening zelf te maken. Het woordgebruik kan bepalend zijn voor het discours of standpunten binnen de publieke opinie. Uiteindelijk is een artikel goed als mensen erover praten bij de koffieautomaat op kantoor of op sociale media. Vaak visualiseren kranten hun verhalen met foto’s om een grotere impact te hebben; een afbeelding, luidt het gezegde immers, is ‘krachtiger dan duizend woorden’.

Nieuws heeft door  de enorme vlucht die het internet en technologische ontwikkelingen hebben genomen een transnationaal karakter gekregen. Met de Engelse versie van Ha’aretz die sinds 1997 bestaat, sluit het Israëlische dagblad zich daarbij aan. Sociale media zijn vooral een vehikel dat diaspora’s en geschiedenissen met een muisklik met elkaar verbindt. Het is onmogelijk om in de media een eensluidende benadering van de term ‘apartheid’ te vinden. Wel kan worden gesteld dat Ha’aretz, zeker de afgelopen vijf jaar, het onderwerp niet uit de weg is gegaan en het als fenomeen in veel artikelen heeft benoemd.

Volgens John Dugard is de belangrijkste reden voor het niet (willen) benoemen van Israëlische apartheid door Europese media de angst om van antisemitisme te worden beschuldigd. Dezelfde reden wordt in Ha’aretz ook gegeven. Een rondje Twitter leert al gauw dat deze angst niet ongegrond is. Mensen met de Israëlische vlag in hun profiel die het land op een blinde kaart niet aan kunnen wijzen, staan vooraan om anderen te beschuldigen van Jodenhaat bij de geringste kritiek. En zolang mensen niet het verschil weten tussen antisemitisme en antizionisme, is er nog een lange weg te gaan voor kritiek op de staat Israël kan worden gegeven.