De cultuur in Gaza wordt vernietigd en uitgewist, maar getuigen houden de herinneringen levend
Bij grootschalige verwoesting en uitwissing is de rol van getuigen extra belangrijk. We worden afhankelijk van getuigenissen van kunstenaars over het leven in Gaza, zoals het was, zoals het is en zoals het misschien nooit meer wordt.
Op de site www.getuigenvangaza.nl wordt literair werk van Gazaanse getuigen samengebracht en steeds aangevuld met nieuwe getuigenissen. Door hun werk te lezen, te bewonderen, erover te praten, het te delen en ons erdoor te laten inspireren, houden we de herinneringen levend.
Cultuur in Gaza vernietigd
De ongekende slachting en etnische zuivering van burgers in Gaza is niet alleen gericht tegen burgers en hun leefomgeving maar ook tegen alles en iedereen die de cultuur en het erfgoed van het Palestijnse volk behoeden en vorm geven. Musea, archieven, culturele centra, bibliotheken, boekhandels en historisch erfgoed zijn verwoest en onbruikbaar gemaakt. Een levendige cultuur met een lange historie en een eigen identiteit dreigt te worden uitgewist.
Een rapport van het Palestijnse Ministerie van Cultuur meldde begin december de beschadiging en verwoesting van 21 culturele centra, 9 bibliotheken en uitgeverijen en 20 historische locaties waaronder de Byzantijnse kerk van Sint Porphyrius uit de 4e eeuw, de Grote Omari moskee in Gaza-Stad, met een minaret uit de 7e eeuw, en de haven van Anthedon, die vermeld staat op de werelderfgoedlijst. Veel gearchiveerde documenten en objecten zijn voorgoed verloren gegaan.
Bovendien zijn veel kunstenaars vermoord: schrijvers, dichters, kalligrafen, fotografen, schilders, theatermakers, musici, zangers en dansers. Of ze zijn door ontberingen en gebrek aan hulpmiddelen niet meer in staat om te werken.
Getuigen van Gaza
Grootschalige verwoesting en uitwissing maken de rol van getuigen extra belangrijk. We worden afhankelijk van getuigenissen van kunstenaars over het leven in Gaza, zoals het was, zoals het is en zoals het misschien nooit meer wordt. We hebben getuigen nodig die een beeld schetsen van het dagelijks leven op straten, pleinen en markten. Die vertellen hoe het landschap er uitzag, welke bomen er stonden, waar de stad was en waar het platteland. Die een inkijkje geven in de gemoedstoestand van mensen, hun dromen en vragen, hun plannen en teleurstellingen. Die vertellen over maaltijden, feesten, muziek, zang en dans en die uitleggen hoe Palestijnen zich verhouden tot religie, familie, politiek en cultuur. We hebben verhalen nodig waardoor we het leven in Gaza van binnenuit begrijpen en kunnen meeleven met de grote en kleine gebeurtenissen, de dilemma’s, conflicten en tegenstellingen en de worsteling van elke Gazaan om te leven in vaak onmogelijke omstandigheden.
- Ahmed Masoud, auteur en theatermaker
Ahmed Masoud is zo’n getuige. Zijn romans en theaterstukken zijn allemaal gesitueerd in Gaza. Ook al woont hij er zelf niet meer, hij komt er nog vaak en ziet de Gazastrook als zijn biotoop. ‘Zoals Ruiz Zafon alleen maar schreef over Barcelona, schrijf ik alleen over Gaza’, zei hij onlangs in een online interview. De smalle straatjes in de vluchtelingenkampen, de kleine huizen bevolkt met grote families, de cafeetjes met terrassen aan zee, de ruïnes en ingestorte panden, de scholen en universiteiten, ze vormen allemaal het decor van zijn boeken en bepalen de couleur locale van zijn verhalen. ‘Maar op dit moment schrijf ik niet’, zei hij in datzelfde interview, ‘Want wat nu in Gaza gebeurt en de berichten die ik dagelijks ontvang, zijn zo aangrijpend dat ik aan niets anders kan denken.’
Tijdens het festival Arabische Literatuur in Den Haag begin december werd zijn toneelstuk The Shroud Maker opgevoerd als leesvoorstelling, ondersteund met live muziek. Hoofdpersoon van dit stuk is Hajja Souad, een 84 jarige Palestijnse vrouw die haar brood verdient met het maken van lijkwaden. Ze woont in het vluchtelingenkamp Jabaliya, een wijk die nu grotendeels is ontvolkt, belegerd en gebombardeerd door Israëlische troepen. Ook in het verleden was dit kamp vaak doelwit van aanvallen. Oorlog en verwoesting zijn constanten in het leven van Hajja Souad maar ze is een overlever, mede dankzij haar sarcasme en zwarte humor. Ze neemt geen blad voor de mond als ze vertelt over het dagelijks leven in Gaza: het tekort aan geld en grondstoffen, de tunnel-economie, de vrouwen die steeds vaker een hoofddoek dragen en het grote aantal kinderen.
Haja Souad heeft echter ook een andere, gevoelige kant en een veelbewogen levensverhaal. Dat begint in Jeruzalem, waar ze tijdens het Brits Mandaat in huis werd genomen door de vrouw van de Engelse gouverneur, en loopt via vluchtelingenkampen, eerst in de Westbank en later in Gaza. Tijdens haar vlucht uit Jeruzalem vindt ze een kind dat is achtergelaten en adopteert dat. Zo wordt ze gelijktijdig wees, vluchteling, maagd en moeder. Haar zoon en later haar kleinzoon brengen haar geluk maar ook groot verdriet en weerspiegelen hoe in Gaza trauma’s overgaan van generatie op generatie.
Fragment uit The Shroud Maker:
… Four years ago, I could hardly keep up with the demand. I ended up selling yards and yards of cheap crap in customers too grief-stricken to know the difference. ‘Oh yes, finest organic Palestinian muslin, handwoven in Gaza by virgins from the purest East Indies cotton (fairly traded, of course) that‘ll be a thousand shekels. So sorry for your loss.’
It’s what I do. I make money when people die. But now and again, I make a signature shroud just for me. Like this one I am making now, inspiration descends, you hit a run of lucky stitches and you end up with a really pukka, grade A, twenty-four-carat burial garment and you think, Hamdullah, it’s all been worthwhile: the Nakba, the Occupation, the Siege – everything. Just for this: a shroud to make you proud.
Tonight may be the night to finally wear it. I can almost hear the Israeli tanks moving across the border. I better be ready for their royal arrival. They’re coming to destroy some smugglers’ tunnels which they apparently forgot to bomb four years ago. And they’ve chosen to do it today. Om my birthday! Eighty-four years young today! How kind of them to provide some genuine fireworks to mark the occasion – F16 rockets no less!
A burial shroud is like your wedding dress and christening robe rolled into one. .. A shroud is an once-in-a-lifetime investment, you only wear it once, so you’d better make sure it fits comfortably. Your last opportunity to make a good impression – last pose for posterity, so don’t scrimp on the fabric. You can’t take it with you, so why not go out looking like a million dollars?
Listen habibi, we are all going to die. Allah has provided two guarantees for this – the Angel of Death and the Israelis and before you ask this is not pure cotton, hence the lower price tag. In fact it is not cotton at all, it’s polyester.
How are we supposed to get cotton in Gaza? Since the fucking Egyptians destroyed the tunnels, there’s barely a scrap to be had. But I have my ways. I buy it from old Abu Shihada, down in the old market in Gaza City, another indefatigable octogenarian like me, and he gets it through Refaat, the mechanic on Salah Eddin Street. Cotton from a mechanic, eh? Only in Gaza.
Hello, you’ve reached Hajja Souad, Shroud Manufacturers & Suppliers. Due to unprecedented demands on our services all of our lines are currently busy, but your call is important to us. If you’d like to place an advance order press 1, for prices and special offers press 2, and if you’re the Israeli army press any button – I don’t give a shit and you can stick it up your arse.
In zijn romans is Masoud echt een chroniqueur van gewone mensen met uitzonderlijke levens. Hij schreef er twee die zich beide afspelen in Gaza: Vanished.The mysterious disappearance of Mustafa Ouda (2015), opgezet als een thriller, en Come what may (2022) in de vorm van een detective. In beide romans zijn de spanningen en conflicten tussen buren, familieleden en vrienden invoelbaar. Want in Gaza wonen de mensen dicht op elkaar en hebben ze dagelijks te maken met armoede, frustraties, geweld en intimidatie. Ook schildert hij de loyaliteit en solidariteit tussen mensen en de veerkracht om in bizarre omstandigheden overeind te blijven.
Fragment uit Vanished:
“Yes, of course I will look after you,” my masked companion said. “You will have to wear that scarf if you want to leave. However, you cannot go anywhere near your home, masked or not. Do you understand?” He continued to give me instructions as Um Marwan disappeared. There was only one windowless room in the house where we could turn a light on, the rest had to stay dark. Food could only be cooked during the day, so that the light from the cooker wouldn’t show in the dark. Tea or coffee could be made in the daylight and saved in two large flasks. There was no heating and fire was not allowed; we should have to make do with the plentiful of blankets they had. There was a small portable Sony radio player that had to be kept low. The maximum volume allowed was marked clearly with a small piece of blue tape. I sat there listening to all instructions, trying to take them all in. Finally, he asked if I had any questions. “Where are we?” “I will show you in the morning. No doubt you will recognise where you are,” he said as he took his pistol apart and began to clean it with a cloth. “Do you know how to use this?” “No, we don’t study weapon handling at school.”
He laughed loudly at this, which made me nervous. He had a distinctive laugh and a high-pitched voice that made him sound like one of these evil jinns from the One Thousand and One Nights.
“Well, consider this school from now on. You will not be able to go to classes anymore. In fact, you will not be able to go anywhere the Israelis might look for you.”
- Refaat Alareer (1979-2023), schrijver en docent
Een andere getuige die niet onvermeld mag blijven is Refaat Alareer (1979-2023). Hij werd op 7 december vermoord bij een Israelisch bombardement, samen met een aantal familieleden, waaronder vier kinderen. Aangezien Alareer zijn verhalen, gedichten en artikelen in het Engels schreef en onder andere publiceerde op social media, werd zijn werk wereldwijd veel gelezen. Heel bekend werd zijn column uit 2021: My child asks, ‘Can Israel destroy our building when the power is out?’
Behalve schrijver en dichter, was hij ook geëngageerd docent Engelse literatuur en creative writing aan de Islamitische Universiteit van Gaza. Daar besprak hij met zijn studenten het werk van Shakespeare, moderne poëzie en literatuur. Tegelijk stimuleerde hij hen om over hun eigen levens te schrijven in het Engels. Dit leidde tot de bundel ‘Gaza Writes Back. Short Stories from Young Writers in Gaza, Palestine (2014). In deze bundel getuigen jonge schrijvers van eigen ervaringen of van gebeurtenissen die ze om zich heen hebben gezien. Hun verhalen zijn schrijnend, onthullend en getuigen vaak van een bittere humor. Twee verhalen uit deze bundel zijn beschikbaar in Nederlandse vertaling via VerhalenPost. www.verhalenpost.org
Zijn laatste gedicht plaatste hij in november 2023 op X, een hartverscheurend testament:
If I must die,
you must live
to tell my story
to sell my things
to buy a piece of cloth
and some strings,
(make it white with a long tail)
so that a child, somewhere in Gaza
while looking heaven in the eye
awaiting his dad who left in a blaze—
and bid no one farewell
not even to his flesh
not even to himself—
sees the kite, my kite you made, flying up
above
and thinks for a moment an angel is there
bringing back love
If I must die
let it bring hope
let it be a tale
Er zijn gelukkig veel getuigen van Gaza, schrijvers van korte verhalen, poezie en dagboeken, en hun werk is indringend en van grote schoonheid. Als lezers kunnen we dit werk levend houden. Door er kennis van te nemen, het te bewonderen, erover te praten, het te delen en ons erdoor te laten inspireren.
Deel dit bericht via
Recente reacties