Het geluid van de straat – een gesprek met Egyptische mensenrechtenactiviste Esraa Abdel Fattah
Ze verkreeg internationale bekendheid als Egyptisch activiste onder de naam ‘Facebook Girl’, nadat zij in 2008, drie jaar voor het uitbreken van de Arabische Lente, een oproep plaatste op Facebook om steun te betuigen aan arbeidersstakingen in El-Mahalla El-Kubra, een industriestad in de Egyptische Nijldelta. Esraa Abdel Fattah kwam twee weken vast te zitten. In 2011 werd zij genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede. Een tweede arrestatie volgde in 2019 en nu duurde het tot juli 2021 voordat ze vrijkwam. Begin dit jaar mocht zij weer vrij reizen en Egypte verlaten. En zo was ze vorige maand in Nederland. Hoe kijkt Esraa, in de maand dat de presidentsverkiezingen in Egypte zijn, naar de situatie in haar land? Hoe kijkt zij, bovenal, vooruit in een land waar veiligheid voor activisten, journalisten en politici niet vanzelfsprekend is?
‘Door te leven onder een regime als dat in Egypte ontwikkel je een soort zelfcensuur. Je moet een rode lijn vinden, waar je niet overheen kan gaan voor de veiligheid van jezelf en die van je naasten."
Vrijdag 1 december, tijdens het D66 Night of the Middle East, ontmoet ik Esraa voor het eerst. Als hoofdgast komt zij spreken op een avond die in het teken staat van activisme, vrijheid en veerkracht van mensen uit het Midden-Oosten. Het is de eerst keer dat Esraa naar het buitenland reist sinds haar detentie en de beëindiging van haar reisrestricties. Een bijzonder moment, zeker voor haar, omdat zij na een lange periode weer een publiek evenement in het buitenland opluistert. Spannend, vond ze het. Ze voelde zich onzeker over haar Engels, omdat ze gedurende haar twee jaar durende gevangenschap deze taal niet had gesproken. Uiteindelijk sprak Esraa echter inspirererende woorden.
Twee dagen later krijg ik de kans om individueel met haar in gesprek te gaan. Op de dag dat ze weer terugvliegt naar Cairo ontmoet ik haar op een winterse ochtend in de ontbijtzaal van een hotel in het centrum van Amsterdam. Haar koffers, gevuld met cadeautjes voor familie, staan al klaar. Onder het genot van een kop warme koffie hebben we het over hoe het voor haar was om weer in het buitenland te spreken. En over haar activisme, de revolutie, haar arrestaties, Egypte en Gaza. Maar Esraa’s lievelingsonderwerp is Fakartany, haar platform waarin ze ‘iedereen een stem wil geven’.
Esraa glimlacht als ze reflecteert op het publieke interview tijdens The Night of the Middle East: ‘Het was absoluut niet eenvoudig om weer voor een groot publiek te spreken. Eerder deed ik online mee aan een Frans evenement, maar daar las ik alleen wat voor.’
Tijdens deze avond in Amsterdam werd Esraa geïnterviewd in een zaal, vanaf een groot podium, waarna het publiek de kans kreeg vragen te stellen. ‘Tijdens het online Franse evenement was er geen interactie met het publiek. Daarom vond ik deze avond extra spannend. Het is belangrijk voor mij om met nieuwe mensen contact te maken, om hun ideeën te horen en tegelijkertijd mijn verhaal te vertellen.’
Facebook Girl
In 2008 begon Esraa haar activisme op Facebook. De arbeiders van El-Mahalla El-Kubra eisten hogere inkomens omdat de prijzen van levensmiddelen destijds enorm toenamen in Egypte. ‘Ik zei dat we de arbeiders moesten steunen. Als mensen opkomen voor hun rechten, dan hebben zij daar hulp bij nodig. De prijsverhogingen gingen overigens niet alleen de arbeiders aan: ze waren een probleem voor alle Egyptenaren. We voelden de urgentie om te helpen, en vanuit die gedachte startte ik de Facebookgroep waarin we de mensen in Egypte opriepen om thuis te blijven en niet naar hun werk te gaan. De leus was “you can be at home”, blijf thuis en leg je werk neer.’
Op de ochtend van de aangekondigde stakingen, 6 april 2008, werd Esraa op straat in Cairo gearresteerd. Ze zucht: ‘Het was een erg gevaarlijke dag, mensen konden zich niet in groepen op straat ophouden. Werd je ergens van verdacht, dan moest je mee naar het politiebureau.’ Het regime van Hosni Mubarak tolereerde de protesten niet. Esraa zat 18 dagen vast.
Aan die periode hield Esraa de naam “Facebook Girl” over. Ze moet erom lachen, juist omdat zij die naam graag draagt: ‘Het is niet vervelend, ik heb hem ook niet van de overheid of een organisatie gekregen. De naam komt van de mensen zelf. Zij zagen het belang van Facebook voor mijn activisme, vandaar. Ik geloof in mensen en ik wil de verhalen geloven die zij mij vertellen, daarom is de naam “Facebook Girl” zo mooi. Twee dingen die ik belangrijk vind komen erin samen: het verhaal van de mensen, en het belang van Facebook voor mijn activisme.’
2011 Revolutie
Tijdens de Arabische Lente en de Egyptische revolutie van 2011 speelde Esraa Abdel Fattah’s activisme ook een prominente rol. Hoe zag deze periode er voor haar uit? Waar hield zij zich zoal mee bezig? Esraa kijkt mij ernstig aan: ‘Al vóór de revolutie hadden wij een idee wat er zou kunnen gebeuren. Maar een revolutie voorzagen we niet. Samen met andere activisten hadden we leuzen en teksten voorbereid die we tijdens de protesten konden gebruiken. Tot onze verassing hadden de andere mensen die de straat opgingen, ook leuzen bedacht, die vroegen om het directe aftreden van het regime.’ Esraa denkt dat deze slogans, die van de mensen zelf kwamen, cruciaal zijn geweest voor het verloop van de revolutie. ‘Het was de eerste keer dat mensen hoorden dat er zo specifiek om het aftreden van Mubarak werd geroepen. Maar het kwam uit henzelf voort, en dat leidde tot verandering – niet de leuzen die wij als activisten hadden bedacht.’
‘Ook al duurt de lente nog zo lang, we weten zeker dat de zomer komt en de zon zal doorbreken.’
Over het effect van de revolutie lopen de meningen uiteen. Mubarak belandde in de gevangenis. Esraa stelt dat dit eigenlijk het belangrijkste is geweest. Ze kijkt me in de ogen en vertelt: ‘We hebben de wereld laten zien dat als mensen iets willen, ze dit kunnen bereiken. Daarom geloof ik dat dit overal in de wereld, dus ook in Egypte, nog een keer kan gebeuren. De Egyptenaren hebben Mubarak gevangen gezet met het geluid van hun stem. Dit is vervolgens ook gebeurd met Morsi. De stem van de mensen bracht ook hem in de gevangenis.’
Esraa neemt een slok koffie, kijkt even opzij en vertelt verder: ‘We hebben laten zien dat er niemand boven de wet staat of boven de wil van de bevolking. Egypte heeft tijd nodig om nog grotere dingen te bereiken. Ook al duurt de lente nog zo lang, we weten zeker dat de zomer komt en de zon zal doorbreken.’
Twee jaar gevangenschap
In 2019, onder het bewind van Abdel Fattah el-Sisi werd Esraa samen met andere activisten, journalisten en rechters gevangen gezet. Dit was een poging van de regering om oplaaiende protesten de kop in te drukken. Internationale organisaties als Amnesty International veroordeelden deze arrestaties als mensenrechtenschendingen. Na twee jaa werd Esraa op 18 juli 2021 vrijgelaten. Ze weet niet veel meer van die periode. Het leek of de eerste vijftien dagen die ze vastzat zich steeds opnieuw afspeelden: ‘Totdat ik na twee jaar werd vrijgelaten.’
Het is tijd voor een pauze, wat koffie, en even de benen strekken. Esraa vertelt vervolgens over hoe ze na haar vrijlating de kracht vond door te gaan met het verspreiden van ‘de stem van de mensen’: ‘Het duurde even voordat ik hersteld was van mijn gevangenschap. Het is een kwestie van mindset, als je blijft hangen in de gedachte dat je niet beter wordt, dan gaat het ook niet lukken. Ik moest uit bed komen en weer terug aan het werk voor mezelf en voor Egypte.’
Fakartany
Esraa is duidelijk bezield van wat zij momenteel doet: het bestieren van haar platform Fakartany. Al tijdens The Night of the Middle East onderstreept zij het belang ervan. Daar borduurt ze graag op voort: ‘Het platform was een van de eerste dingen waar ik aan dacht na mijn vrijlating. Het is het project van mijn leven’. Fakartany is Arabisch voor “denk nog eens na” . Dat is precies wat Esraa wil dat de mensheid doet: ‘Het is goed als mensen hun mening veranderen, zolang je je principes en waarden maar behoudt.’
Esraa neemt als voorbeeld de revolutie van 2011: ‘Niet iedereen sloot zich er bij aan. Mensen waren bijvoorbeeld bang voor hun veiligheid. Tijdens zoiets groots als een revolutie is het van belang om elkaars verschillen in opvattingen te omarmen. Luister naar elkaar en respecteer de ander zijn opinie zonder elkaar aan te vallen op de verschillen. Zodra je iemand de tijd en ruimte geeft om ergens over na te denken, kan je dichter bij elkaar komen.’
Al tussen 2017 en 2019 was Esraa bezig met Fakartany. Ze schreef over politici, journalisten, en mensenrechtenactivisten. Toen ze in 2019 werd opgepakt, verwijderde het regime de domeinnaam. ‘We konden het platform niet meer vinden, waarschijnlijk was het geblokkeerd door de regering. Na mijn vrijlating heb ik een nieuwe domeinnaam gekocht, en doordat er een backup was konden we het weer gemakkelijk opstarten’.
Sinsdien probeert Esraa het publiek van het platform uit te breiden door een breder scala aan onderwerpen aan te bieden. ‘Tegenwoordig hebben we een sectie over minderheden en proberen we verslag uit te brengen over wat er gebeurt met gewone mensen.’ Egypte heeft momenteel namelijk te maken met moeilijke economische omstandigheden. Door verhalen te schrijven over de doorsnee Egyptenaren probeert het platform hun zorgen te delen.’
‘Het viel een van mijn vrouwelijke journalisten op dat veel winkelend publiek eigenlijk niks kocht. Het werd winter en mensen hadden winterkleding nodig en toch keek men alleen maar. Wij vroegen wij die mensen waarom ze niks kochten. De reden? Alles was simpelweg te duur. Naar aanleiding hiervan plaatsten wij op Fakartany een artikel over hoe mensen zich hierover voelen. We publiceren zo een eenvoudig verhaal dat eigenlijk een belangrijke boodschap aan de regering is.’
Een kritische boodschap richting het regime; een stukje ruimte dat je jezelf maar lastig kunt veroorloven in Egypte.
‘Wij verkondigen de stem van de gewone Egyptenaar. Grote platforms, zoals het recent geblokkeerde Mada Masr, houden zich bezig met verhalen die de elite aangaan.
Een soortgelijk voorbeeld komt van een journalist die ook moeder is. ‘Zij vond dat het wel erg duur was geworden om een lunchbox te maken voor haar schoolgaande kinderen. Als je brood en kaas moet kopen, kost dit gewoon te veel. We gingen we met moeders in gesprek en maakten een verhaal voor Fakartany, hoe de lunchbox onbetaalbaar is geworden voor de middenklasse.’
Esraa vertelt wat Fakartany volgens haar uniek maakt: ‘Wij verkondigen de stem van de gewone Egyptenaar. Grote platforms, zoals het recent geblokkeerde Mada Masr, houden zich bezig met verhalen die de elite aangaan. Met Fakartany nemen we een klein stukje ruimte in door de stem van het volk te verspreiden.’
Op de website van Fakartany valt inderdaad het brede scala aan onderwerpen op: mango’s, huiselijk geweld, elektriciteit, onderwijs, economie. Veel artikelen bevatten een kritische noot. Wat ook in het oog springt is de ruimte die wordt gegeven aan minderheden, wat ongebruikelijk is in Egypte. Esraa: ‘De slogan van onze website is dat het een platform is voor iedereen. Dan moet je dat ook voor iedereen in Egypte waarmaken. We laten verhalen horen van mensen uit bijvoorbeeld de LGBTQIA+ gemeenschap, de Nubische gemeenschap, vluchtelingen, gehandicapten. Wij als platform hebben de macht om minderheden een stem te geven. Dan moet je ook daadwerkelijk iedereen laten horen.’
Als ik vraag wat Esraa hoopt te bereiken, lichten haar ogen enthousiast op. ‘Ik zou graag verder willen op het gebied van multimedia. We willen het platform aantrekkelijker maken voor de jeugd. Door niet alleen maar aanwezig te zijn op Facebook en Youtube, maar straks ook via kanalen als TikTok en podcasts. Dat is mijn droom, dat Fakartany echt een plek voor iedereen wordt, dus ook voor de jonge generatie.’
Veiligheid
Het is bewonderenswaardig hoe Esraa sinds haar vrijlating doorgaat met waar ze voor haar gevangenschap ook mee bezig was. Tijdens The Night of the Middle East en ons gesprek heeft ze het vaak over tools, handvatten, die nodig zijn om ruimte te vinden in wat je wel of niet kan uitdragen. Dat die ruimte beperkt is, blijkt alleen al uit het feit dat er in Egypte meer dan 60,000 mensen om politieke redenen gevangen zitten. Esraa: ‘Door te leven onder een regime als dat in Egypte ontwikkel je een soort zelfcensuur. Je moet een rode lijn vinden, waar je niet overheen kan gaan voor de veiligheid van jezelf, en die van je naasten. Voordat we op Fakartany iets publiceren, is het van levensbelang dat we de bron verifiëren. Anders riskeer je die rode lijn te overschrijden, en wordt het platform geblokkeerd.’
‘Dat de Egyptische regering het vorige maand bijvoorbeeld mogelijk maakte om te protesteren tegen de Israelische aanvallen in Gaza,’ zo stelt Esraa, ‘maakt de ruimte wellicht iets groter. Veel jonge Egyptenaren gingen voor het eerst de straat op en lieten hun stem horen. Zo hebben grote bedrijven als Starbucks en Coca Cola die Israël supporten het momenteel erg lastig doordat jongeren deze bedrijven boycotten. Een gedeelde maatschappelijke zorg van zowel de regering als de bevolking over Gaza en de Palestijnen creëert zo een relatief veilige plek om je uit te spreken. Wellicht opent het deuren voor jongeren om zich te verenigen en zich in de toekomst misschien ook over andere problemen te kunnen uitspreken. Jongeren leren hoe het is om deel te nemen aan een maatschappelijk debat. Dat geeft hoop voor de toekomst.’
Gaza
De strijd voor de mensenrechten richt zich wat Esraa betreft niet alleen op Egypte. Tijdens The Night of the Middle East draagt zij een symbool van Palestijns verzet om haar nek, de keffiyeh. Gezien de huidige ontwikkelingen in Gaza en de moord op duizenden onschuldige Palestijne burgers, ontkomen we er tijdens ons gesprek niet aan het hier ook over te hebben.
Esraa denkt even na en buigt zich dan naar mij toe: ‘Als je een voorstander bent van mensenrechten, in een land waar het internationaal gerechtshof zetelt, dan mag je je niet afzijdig houden. Zolang Europese landen zich niet uitspreken tegen de Israelische gruweldaden tegen de Palestijnen, maken zij zichzelf ongeloofwaardig wanneer ze zich wel uitspreken over het schenden van mensenrechten in bijvoorbeeld Egypte. Mensenrechten, normen en waarden gelden over de hele wereld, daar is geen discussie over mogelijk.’
Deel dit bericht via
Recente reacties