Literatuur opent de wereld. Zoals de Franse schrijver André Gide zo mooi zei: “Ik lees een schrijver niet enkel om een idee te krijgen van wat hij zegt, maar om met hem op weg te gaan en in zijn gezelschap te reizen”

Daarom volgen hier 11 warm aangeraden boeken van hedendaagse schrijvers uit het Grote Midden-Oosten waarmee je deze zomer op pad kunt gaan, in willekeurige volgorde.

2. 1. The Girl Who Fell To Earth (uit 2012) van de Amerikaans-Qatarese Sophia al-Maria (1983) is een bijzondere “coming of age” roman. De schrijfster en filmmaakster, die in de Verenigde Arabische Emiraten woont, beschrijft de vele omzwervingen van een meisje dat tussen twee culturen zit en door haar Amerikaanse moeder naar haar bedoeïenenfamilie in de woestijn wordt gestuurd. Daar volgt de ontdekking dat opgroeien en volwassen worden in alle culturen dezelfde elementen bevatten. Het leest lekker weg en zit vol humor. Verkrijgbaar als e-book

3. 2. Liefde kent veertig regels – Een roman over het vinden van liefde en inspiratie (uit 2010) van de Turkse Elif Shafak (1971) is het bestverkochte boek aller tijden in Turkije. Het gaat over een herintredende huisvrouw die een manuscript van een boek over de mysticus Roemi moet beoordelen. De combinatie van de 13^e eeuw waarin het verhaal van Roemi speelt en de 21^e eeuw waarin de vrouw leeft, is een buitengewone vondst. De thema’s zijn zeer actueel en maken mede daardoor grote indruk. Shafak is ook beïnvloed door haar omzwervingen; ze woonde in onder meer Amman, Boston, Madrid, Tucson, Londen en Istanbul. Verkrijgbaar als e-book.

3. Wie de oorlog in Syrië van dichtbij wil voelen, mag deze dichtbundel niet overslaan: Weg van Damascus van de Syrisch-Palestijnse dichter Ghayath Almadhoun, uit het Arabisch vertaald door Djûke Poppinga. Almadhoun (1979), geboren in het Palestijnse vluchtelingenkamp Yarmouk in Damascus, heeft een Palestijnse vader en een Syrische moeder. Hij studeerde Arabische literatuur aan de Universiteit van Damascus en werkte als journalist. Sinds 2008 woont hij in Stockholm, waar hij als politiek vluchteling een verblijfsvergunning heeft gekregen. Lees hier een mooi interview met hem door Carl Stelweg van het Grote Midden Oosten Platform. Verkrijgbaar via http://www.uitgeverijjurgenmaas.nl/weg-van-damascus

4. 4. Na tien jaar opnieuw in het Nederlands: de klassieker Hongerjaren van één van Marokko‘s beste schrijvers: Mohamed Choukri. Mohamed Choukri (1935- 2003) werd geboren in het Noord-Marokkaanse Ayt Chiker. Hij leerde pas laat lezen en schrijven en zijn vaak controversiële werk is vertaald in veertig talen. Hongerjaren is een autobiografisch werk en beschrijft op confronterende en eerlijke wijze de zelfkant van de Marokkaanse samenleving waarin Choukri moest overleven. Verkrijgbaar via http://www.uitgeverijjurgenmaas.nl/hongerjaren

6. 5. The Blue Aubergine (uit 20016) van de Egyptische Miral al-Tahawy (1968) beschrijft het leven van de Bedoeïenendochter Nada die opgroeit na de Egyptische nederlaag tegen Israël in 1967. Haar leven is een woelige aaneenschakeling van levensfasen waarin zij zich langzaam ontdoet van het juk van haar opvoeding. Al-Tahawy, zelf dochter van bedoeïenen, is nu professor in de Arabische literatuur aan de Universiteit van North Carolina. Verkrijgbaar als e-book

7. 6. Youssef Rakha’s Crocodiles (uit 2014) vertelt het verhaal van een geheim poëziegenootschap in het pre-Arabische Lente tijdperk (1997 – 2011) in Caïro. Het beschrijft het ‘andere’ Caïro, stad van intellectuelen, revolutionairen en dichters en probeert antwoord te geven op de vraag: wat betekent het om een dichter te zijn in Egypte tussen 9/11 en de Arabische Lente? Rakha (1976) wordt gezien als een van de belangrijkste hedendaagse Egyptische schrijvers. Verkrijgbaar als e-book.

8. 7. Een Libanese schrijver mag niet ontbreken. Amin Maalouf’s meest recente roman (hij schreef er tien) heet De Ontheemden (uit 2013). Het boek laat terloops grote thema’s de revue passeren: leven onder dictatuur, de bevrijding van het lichaam, migratie, de ethische dimensies van conflicten, de positie van minderheden, revoluties, religies en atheïsme, oost-west verhoudingen. Een recensie door Sylva van Rosse van het Grote Midden Oosten Platform staat hier. Verkrijgbaar als e-book.

9. 8. De Egyptische tandarts Alaa al-Aswany mag met zijn roman De Automobielclub van Caïro absoluut niet in deze lijst ontbreken. Het boek over het leven in het Britse protectoraat dat Egypte ooit was, is in het Nederlands vertaald en heeft terecht hele goede kritieken gekregen. Al-Aswany (1957) trad met groot succes op tijdens de laatste aflevering van het festival Writers Unlimited in Den Haag. Lees hier het zeer interessante interview met hem door Nicolien Zuijdgeest van het Grote Midden Oosten Platform. Verkrijgbaar als e-book.

10. 9. In 2011 verscheen de roman Anatomie van een verdwijning van de Libiër Hisham Matar (1975). Matar werd in New York geboren, als zoon van een diplomaat van de Libische missie bij de VN. Toen hij drie jaar was, verhuisde het gezin terug naar Tripoli, maar in 1979 moest het Libië weer ontvluchten. Matar groeide op in ballingschap in Caïro en studeerde in Londen. Zijn vader werd in de jaren negentig ontvoerd en naar Libië overgebracht. Dit ijzig mooi geschreven boek gaat ook over een jongen en zijn verdwenen vader, en diens minnares, op wie ook de jongen verliefd is. Verkrijgbaar als e-book.

11. 10. Nog een laatste “coming-of-age”-roman over een meisje dat opgroeit tijdens de oorlog in Irak en twee culturen in zich draagt. Zij houdt van het land van haar Iraakse vader en ook van de muziek en het ballet die haar Engelse moeder haar bijbrengt. De dood van haar vader, haar eerste liefde, en de onverwachte ziekte van haar moeder voeren haar naar Londen, waar ze wordt geconfronteerd met het andere deel van haar identiteit. The Sky So Closevan de Iraakse Betool Khedairi (1965) verscheen in 2010. Ze is de dochter van een Iraakse vader en een Schotse moeder en studeerde Franse literatuur aan de Universiteit van Bagdad. e-book: https://www.bol.com/nl/p/a-sky-so-close/9200000017836761/

12. 11. Ali Ahmad Sa’id Esber, ofwel Adonis, geboren in 1930 in Syrië, geldt als de belangrijkste hedendaagse Arabische dichter. Opmerkelijk genoeg was zijn poëzie tot voor kort nooit in Nederlandse vertaling verkrijgbaar geweest. Daar is dit jaar verandering in gekomen:op 14 januari verscheen bij uitgeverij Jurgen Maas de bundel Wat blijft. Het eerste exemplaar zal hem een dag later op het internationale literatuurfestival Winternachten in Den Haag worden uitgereikt door een van zijn grootste bewonderaars in Nederland, de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb. Volgens Aboutaleb ‘… tonen zijn gedichten de weg naar een nieuw soort burgerschap waarin interculturele dialoog en culturele diversiteit centraal staan.’ Lees hier het dubbelinterview dat Carl Stellweg en Esseline van de Sande van het Grote Midden Oosten Platform hadden met Adonis en Aboutaleb.

Met dank aan de belezen collega’s van het Grote Midden Oosten Platform.

Jazz werd begin deze eeuw populair in het Midden-Oosten. Steeds meer elementen ervan drongen door in de mainstream Arabische muziek. Instrumenten als bas, gitaar en saxofoon raakten in zwang. Later verrijkten juist traditionele Arabische instrumenten, zoals de oud, de jazz in deze contreien. Zo ontstond langzaamaan Arabische jazz.

Een prachtig voorbeeld levert de Marokkaanse Malika Zarra, die in Arabisch, Frans en Tamazigh (de taal van de Berbers) zingt:

Of luister eens naar de rustigere, warme, melancholische jazz van de Libanese Rima Khcheich.

Het mooiste moest nog komen. Ali Baba die de berg met goud ontdekt: zo voelde ik me toen ik op de de website Mideast Tunes stuitte. Een site met alle hedendaagse Arabische muziek! Het platform, dat in 2011 als website in Bahrein begon, biedt opkomende Arabische musici en bands een podium. En met de site en de app biedt het de mogelijkheid de hele dag muziek naar keuze te beluisteren: Arabische jazz, Egyptische hiphop, Palestijnse indie-rock, Iraanse blues en Algerijnse metal.

Toen ik verder keek ontdekte ik dat de doelstellingen van Mideast Tunes veel verder gingen dan lekkere muziek aanbieden. Mideast Tunes is een non-profit beweging die via muziek de wereld wil verbeteren. “De kern van het project komt uit ons verlangen om bands en musici te promoten die anders nooit in de internationale muziek-scene opgemerkt zouden zijn. […]. Wij geloven dat muziek de wereld kan veranderen en dat musici uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika daarin het voortouw zullen nemen”. En: “Deze bands zijn belangrijk omdat ze niet alleen willen entertainen, maar ook een belangrijke boodschap over sociale gerechtigheid en vrijheid uitdragen.”

Ik werd nieuwsgierig en ging op zoek naar de mensen achter Mideast Tunes. Dat bleek de Bahreinse Esra’a al-Shafei te zijn. Een jongedame van nog geen dertig die vorig jaar door het World Economic Forum is uitgeroepen tot één van de vijftien vrouwen die bezig zijn de wereld te veranderen. Esra’a richtte niet alleen het muziekplatform op, zij is ook het brein achter MideastYouth.com, een organisatie die, via internet, de progressieve stemmen uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika laat horen.

“Deze bands zijn belangrijk omdat ze niet alleen willen entertainen, maar ook een belangrijke boodschap over sociale gerechtigheid en vrijheid uitdragen.”

Als 19-jarige studente ontdekte Esra’a Al Shafei de kracht van het internet en begon ze met het ontwikkelen van websites, waaronder de invloedrijke site Crowdvoice.org, waar getuigen van onderdrukking en protestacties beeldmateriaal en artikelen wereldwijd met elkaar delen. Voor etnische minderheden in het Midden-Oosten lanceerde ze vervolgens de sites migrantrights.org, kurdishrights.org en bahairights.org. Op ahwaa.org wordt homoseksualiteit in een veilige omgeving bespreekbaar gemaakt. Haar doel is simpel: bewustwording creëren over mensenrechtenkwesties in de wereld.

Alle sites komen nu samen op het platform http://www.majal.org. Hiermee geeft deze jonge moslima een stem aan homoseksuelen, biseksuelen en transgenders, en aan Koerden, Assyriërs, Bahai- aanhangers, jonge politieke activisten, gastarbeiders en andere minderheidsgroepen in het grote Midden-Oosten. Iedereen kan informatie delen en met elkaar in discussie gaan via de verschillende platforms die in het Arabisch en Engels worden aangeboden.

Van Esra’a zijn geen foto’s of filmpjes beschikbaar. Haar veiligheid in Bahrein is immers niet vanzelfsprekend. Haar ouders, zegt ze, weten niet precies wat ze doet. Toch wil ze Bahrein niet verlaten. Ze wil het land van binnenuit veranderen en er via internet meer vrijheid en democratie realiseren. Voor haar platforms en haar activisme kreeg ze al veel onderscheidingen (zoals de Nederlandse Mensenrechtentulp in 2014 en de onderscheiding ‘Most Courageous Media’ van Free Press Unlimited in 2015). Zij is lid van de World Economic Forum’s Global Agenda Council on Social Media en is een TED-fellow (in 2015 is zij geïnterviewd voor TEDx Amsterdam door Aldith Hunkar).

Mideast Tunes heeft inmiddels een bestand van 1.300 bands en ruim 7.000 nummers die via de apps en de site te beluisteren zijn. De artiesten komen uit Egypte, Jemen, Afghanistan of Saoedi-Arabië en de nummers zijn op zowel genre (jazz, hardrock, pop, etc.) als op land van herkomst te selecteren. Maar je kunt ze ook op populariteit of op chronologische volgorde beluisteren, en delen via social media.

Muziek om de wereld te verbeteren. Er zijn veel Westerse voorbeelden: U2, Sting, LiveAid, Bob Dylan, John Lenon. Maar de meest hedendaagse muziek gaat volgens de Huffington Post over het liefdesleven van moderne musici. Dat is wel even anders in de regio waar de grootste veranderingen plaatsvinden. In het grote Midden-Oosten worden de sociale en maatschappelijke revoluties met passie ondersteund door ruim 1.300 verschillende muzikale stemmen.

Download hier de app van Mideast Tunes.