De Corniche in Alexandrië. ©Heba Elhanafy
Blauw en Groen gaan hand in hand: zo bescherm je de kustgebieden in het Midden-Oosten
Landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, de zogenoemde MENA-regio, hebben samen duizenden kilometers kustlijn. Daar waar land en zee op elkaar inwerken liggen de kustzones. Ze hebben heel eigen maritieme culturen en vormen uitzonderlijk productieve en waardevolle biotopen. In kustgebieden zijn vaak concentraties te vinden van bevolking en van diverse sectoren uit de samenleving, zoals leger, handel, infrastructuur en industrieën.
Het beheer van deze kustlijnen heeft gevolgen voor de leefomgeving van miljoenen mensen. Maatregelen op het land hebben invloed op de gezondheid van de zee. Daarom geldt, van geprivatiseerde stranden tot vervuild zeewater, dat blauw en groen gaan hand in hand gaan. Deze verbondenheid van land en zee was het onderwerp van een Green MENA Network online bijeenkomst met twee sprekers, Dr. Manal Nader uit Libanon en Heba Elhanafy uit Egypte. Ze vertelden ons over het belang van een geïntegreerde strategie voor kustzones.
Neem bijvoorbeeld Libanon. Acht procent van dat land bestaat uit kustgebied. Daar woont vijfenvijftig procent van de Libanese bevolking en bevindt zich zeventig procent van de industriële zones van het land.
Dr. Manal Nader, directeur van het Institute of the Environment aan de Universiteit van Balamand in Libanon, legt uit hoe de Libanese kustlijn zich ontwikkelt. Een studie liet zien dat de kust ernstig wordt aangetast door zeevulling en erosie. Het deel van de kustlijn dat zanderig is of uit kiezels bestaat (20 procent van de totale 220 km), heeft een erosie ondergaan van 2,5 miljoen vierkante meter. ‘Heel zorgelijk is daarnaast dat we bij de overige 80 procent van de kustlijn zien dat de zee voor ruim 8 miljoen vierkante meter is verland met puin. Dergelijke opvullingen veranderen stromingen en voedselsystemen in de zee.’
Zie ook het voorbeeld van Egypte. Heba Elhanafy, stedenbouwkundige en architect, onderzocht hoe de Corniche in de noordelijke kustplaats Alexandrië de kust en vooral het leven van Alexandriërs beïnvloedde. De weg werd in 1935 aangelegd door het Britse koloniale regime om goederen te vervoeren. Wat eens niet meer was dan een rotsachtige kust, kreeg steeds meer functies. Mensen gingen de waterkant gebruiken als openbare ruimte, er kwamen casino’s en particuliere bedrijven. Na de oprichting van de Republiek Egypte in 1952 tot eind jaren negentig, werd de waterkant een waar toevluchtsoord voor de middenklasse, voor mensen uit verschillende sociale groepen. Er bestond nog steeds een evenwicht tussen openbare en privéstranden. Elhanafy: ‘Voor Alexandriërs bepaalde deze historische toegang tot de Middellandse Zee in belangrijkste mate hun identiteit.’
In 1999 werd er een enorme uitbreiding van de Corniche in het water gebouwd. De vierbaansweg kreeg er zes tot tien rijstroken bij. Een eerste impactstudie toonde aan dat deze uitbreiding het zeeleven aantastte. ‘Vroeger hadden we een bloeiende schildpaddenpopulatie waar ik alleen maar over hoor, omdat die in mijn tijd verdwenen was,’ zegt Elhanafy. Andere effecten waren het verlies van negen openbare stranden en verdere overname van de openbare ruimte door particuliere gebouwen. ‘Tegenwoordig is de hele waterkant gevuld met dichte bebouwing. Een heel klein percentage van de kust bestaat nog uit strandjes, en voor elk daarvan moet je betalen om toegang te hebben. De zeer weinig openbare ruimte die nog bestaat, wordt intensief gebruikt door de lokale bevolking, zelfs als ze achter een hek moeten zitten.’
Beide gevallen maken duidelijk dat het gedeelde belang van verschillende sectoren en belanghebbenden snel tot frictie leidt. Kustgebieden worden gecontroleerd door verschillende instanties die hun activiteiten vaak niet op elkaar afstemmen. Nader: ‘Daarnaast zien we dat er minimale afstemming is tussen private ondernemingen en NGO’s, terwijl ze eigenlijk aan een gezamenlijke agenda zouden moeten werken. Ze zouden moeten beseffen dat een verwoeste kustlijn slecht is voor iedereen.’
Om deze reden werd het “Integrated Coastal Zone Management (ICZM)” in het leven geroepen, een conceptuele benadering die belanghebbenden op verschillende (intergouvernementele, nationale, lokale) niveaus samenbrengt om geïntegreerde strategieën te ontwikkelen. Maar toch, zoals Nader uitlegt, ‘komt het allemaal neer op de kwaliteit van het bestuur, aangezien ICZM-programma’s buitengewoon complex zijn: ze zijn multi-sectoraal en proberen activiteiten op politiek, juridisch en bestuurlijk niveau te integreren en te coördineren.’
In Libanon is het ministerie van Milieu verantwoordelijk voor biodiversiteit. Het ministerie van Landbouw is verantwoordelijk voor de visserij. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft zeggenschap over het maritieme publieke domein. Het Ministerie van Toerisme is natuurlijk verantwoordelijk voor de toeristische sector, en het Ministerie van Defensie voor veiligheid en grenzen (die ook in de zee liggen). ‘Ze moeten het allemaal eens worden over wat er in de kustgebieden moet gebeuren. Dat is een hele uitdaging.’ In andere landen in de regio is de situatie niet veel eenvoudiger. ‘Voor zover ik weet is er nergens ter wereld integratie bereikt. Wetten worden niet aangenomen en ministeries houden hun mandaat strak in de hand.’
Een van de uitdagingen is het laveren tussen publieke en private belangen. Elhanafy: ‘In mijn ogen is het de taak van de overheid om publieke belangen te beschermen. Helaas beschermen de autoriteiten in Alexandrië slechts een deel van de gemeenschap, een bepaald type publiek: degenen die het zich kunnen veroorloven om van de zee te genieten.’ Ze vergelijkt dit met ontwikkelingen in andere kuststeden rond de Middellandse Zee. ‘In Barcelona of Valencia is er een balans tussen commerciële en publieke toegang.’
Beheer van kustgebieden gaat over bescherming van leefgebieden. Het Libanese Institute for the Environment identificeerde gebieden voor bescherming in Libanon op basis van hun ecologische en culturele waarden. ‘We ontdekten dat alle kuststeden het risico lopen op zeestormen of andere milieuproblemen.’ In Libanon is bestaat er nu een nationale strategie voor een aantal beschermde mariene gebieden (zoals Nakoura, Byblos en de Raoucheh-kliffen en grotten voor de kust van Beiroet). Er zijn diepzeegrotten die bescherming nodig hebben, vooral op plekken waar de olie- en gasindustrie op gang komt en een enorm risico vormt. Bovendien heeft klimaatverandering invloed op het kwetsbare leven en het natuurlijke evenwicht in alle kustgebieden. De zeespiegel stijgt, het koraalrif verdwijnt en er is intensivering en hogere frequentie van winterstormen.
Het is belangrijk dat overheden een strategie voor de kustlijnen bepalen voor de middellange tot lange termijn, in plaats van te kijken naar winst op korte termijn. Tot nu toe is ontwikkeling op korte termijn meestal de norm aan de kusten van de Middellandse Zee, net als aan de kust van de Rode Zee, en met de Saoedi-Arabische ontwikkeling van projecten als het NEON-project. Hetzelfde geldt voor Alexandrië, waar plannen bestaan voor uitbreiding van de bouw in zee. Behalve dat dergelijke bouwplannen schadelijk zijn voor het milieu, gaan ze voorbij aan de zeer reële mogelijkheid dat Alexandrië in de nabije toekomst verdrinkt als gevolg van de stijgende zeespiegel. In plaats van te werken aan de bescherming van mensen die in de buurt van de zee wonen, lijken autoriteiten en de particuliere sector nog steeds te gaan voor winsten op de korte termijn.
Nader legt uit hoe overheden rekening moeten houden met zowel de lokale als de regionale effecten van ontwikkelingen. ‘De overheid heeft veel te doen. Het bouwen van dammen moet stoppen. Sedimenten die de stranden aanvullen, zijn afkomstig van de overstromingen van rivieren. Wij hebben in Libanon geleden onder de bouw van de Aswan-dam, omdat de Nijl vroeger veel zand in de zee pompte, dat vroeger naar de kustlijn van Gaza en Israël werd gevoerd, en zigzaggend naar ons toe. Die sedimenten zitten nu vast achter de Aswan-dam. We weten niet wat er gaat gebeuren met de Ethiopische dam. En de temperaturen begonnen al te stijgen toen de Nijl niet meer mocht overstromen. We kunnen ook zien dat de erosie aan de Egyptische kustlijn enorm is. Een paar jaar geleden verrees een hele tempel van Cleopatra door erosie. Die was bedekt met zand en werd blootgelegd door erosie. Dat betekent dat we de zeespiegel zien stijgen en dalen, dat is een natuurlijk proces, maar dat gaat meestal veel langzamer.’
‘Overheden moeten rekening houden met de interactie tussen land en zee. We moeten niet meer rommelen met de kustlijn, stoppen met het bouwen van jachthavens, stoppen met het verlanden van de zee, stoppen met snel economisch gewin zien als belangrijkste onderdeel van ons beleid. We moeten de zaken voorzichtig benaderen, en nadenken over wat er in de toekomst gaat gebeuren, op basis van alle kennis die in de loop der tijd is opgedaan.’
Volgens Nader zouden burgers de hoofdrol moeten spelen bij het bepalen van het beheer van de kustgebieden. Zij zijn immers de begunstigden van elk overheidsbeleid. Ze moeten dan niet instinctief afgaan op snelle winst en snelle consumptie. ‘Er moet een collectief bewustzijn worden ontwikkeld, en dat zien we in sommige gebieden al gebeuren, bijvoorbeeld in de kustplaats Byblos (Jbeil). Daar beginnen mensen het met ons eens te zijn, ze zien dat bescherming van hun kustlijn gunstig is voor hen vanuit toeristisch perspectief, een verdienmodel, maar ook voor duurzaamheid en voor kostenbesparing op infrastructuur of schade. Burgers hebben dus een fundamentele rol bij het afwijzen van bepaalde zaken. Ik kan de onderzoeken doen, we kunnen webinars doen, maar het komt uiteindelijk aan op de burgers.’
In Alexandrië doen burgers, ondanks dat er hekken staan, wat ze al honderden jaren doen: hun recht op de zee opeisen. Met een lokale NGO en de Oecumene Studio heeft Elhanafy begin dit jaar een workshop gehouden met jongeren van verschillende achtergronden over hoe de toegankelijkheid van de zee kan worden vergroot. ‘Er zijn mensen die langs de zee fietsen, hardlopers, vissers die het aantal vissen hebben zien slinken. Enzovoort.’ In augustus lanceren ze een platform dat al deze mensen en hun activiteiten aan de waterkant verenigt en betrekt. Samen zullen ze pleiten voor meer publieke toegang en voor geïntegreerde ontwikkeling van de kustlijn. Hopelijk kunnen ze gezamenlijk doen wat de overheid tot nu toe niet doet: de kust beschermen en de toekomst aan land veiligstellen. Want groen en blauw gaan hand in hand.
Om het hele gesprek met Manal Nader en Heba Elhanafy te beluisteren, ga naar de opname van het online evenement op ons YouTube-kanaal.
Deel dit bericht via
Recente reacties